ابراهیم(ع)، دومین پیامبر صاحب عزم و دارای آیین و شریعت جهانی و از نسل نوح(ع) است. او بر اساس «آیه 125 سوره نساء» به خلیل الله ملقّب گشته (وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلاً). داستان زندگانی و دعوت او در بیش از 180 آیه قرآنی آمده و نامش 69 بار در خلال «قرآن» ذكر شده است.
داستان دعوت وی در سورههای «بقره»، «انعام»، «شعراء»، «صافات»، «انبیاء» و «مریم» بیشتر به چشم میخورد. زندگی پر فراز و نشیب ابراهیم(ع)، خانواده و قومش حاوی نكات و شیوههای تبلیغی بسیار است كه بدان میپردازیم.
ثنای ابراهیم(ع) در قرآن
آیات متعدّدی در قرآن، متضمّن ستایش و تمجید از شخصيّت والای ابراهیم(ع) است و كمتر پیامبری در قرآن از این میزان ستایش و ثنا برخوردار گشته و بر اسوه بودنش، تأكید گردیده است؛
«إِنَّ إِبْراهِیمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً وَلَمْ يَكُ مِنَ المُشْرِكِینَ شاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَهَداهُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ؛1
به راستی ابراهیم، پیشوایی مطیع خدا و حق‌گرای بود و از مشركان نبود و نعمتهای او را شكرگزار بود، خدا او را برگزید و به راهی راست هدایتش كرد.»
«وَ اذكُرْ فِی الكِتابِ إِبْراهِیمَ إِنَّهُ كانَ صِدِّیقاً نَبِيّاً؛2
و در این كتاب به یاد ابراهیم(ع) پرداز، زیرا او پیامبری بسیار راستگوی بود.»
«وَ لَقَدْ آتَيْنا إِبْراهِیمَ رُشْدَهُ مِنْ قَبْلُ وَكُنّا بِهِ عالِمِینَ؛3
و در حقیقت، پیش از آن، به ابراهیم(ع) رشد فكریاش را دادیم و ما به شایستگی او دانا بودیم.»
«إِنَّ إِبْراهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوّاهٌ مُنِیبٌ؛4
به راستی ابراهیم(ع) بردبار، نرمدل و بازگشتكننده به سوی خدا بود.»
ابراهیم(ع)، اسوه توحید و خدا محوری
برای یافتن بهترین شاخصه تبلیغ ابراهیمی، باید به بررسی آیات مربوط به دعوت او اهتمام ورزیم تا با كشف و استخراج صفات این پیامبر و شیوههای دعوتش، به شیوه محوری یا اساسیترین شاخصه دعوتش پی ببریم. با دقّت در مضمون آیات حكایت كننده احتجاج ابراهیم(ع) با نمرود، مجادله او با خورشیدپرستان، گفتوگو با پدر و راز و نیاز با خدا و دیگر آیات، روشن میگردد كه خدامحوری و توحید، محور تمام تلاشهای تبلیغی و بلكه محور حیات پربركت اوست و این به جهت جوّ شرك‌آلود و كفرآمیز حاكم بر آن جامعه بوده كه پرستش خدایان دروغین، از سنگ و چوب گرفته تا خورشید و ماه در آن رواجی آشكار داشت؛
در مناظره با پدر و قوم، بیانات متعدّدی حاكی از خدامحوری اوست، مانند:
«قالَ بَلْ رَبُّكُمْ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الَّذی فَطَرَهُنَّ وَ أَنَا عَلى ذلِكُمْ مِنَ الشَّاهِدین؛5
گفت: «(كاملاً حقّ آوردهام) پروردگار شما همان پروردگار آسمانها و زمین است كه آنها را ایجاد كرده؛ و من بر این امر، از گواهانم.»
پس از بنای بیت الله میگوید:
«رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ؛6
پروردگارا از ما بپذیر. بهراستی تو شنوای دانایی.»
پس از محاجّه با ستاره‌پرستان می‌فرماید:
«إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمواتِ وَالأَرضَ حَنِیفاً وَما أَنَا مِنَ المُشْرِكِینَ؛7
من از روی اخلاص، پاك‌دلانه روی خود را به سوی كسی گردانیدم كه آسمانها و زمین را پدید آورده است و من از مشركان نیستم.»
و حتّی در پایان عمر، به عنوان وصيّت بر توحید تأكید میورزد:
«وَ وَصّی بِها إِبْراهِیمُ بَنِیهِ وَيَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی لَكُمُ الدِّینَ فَلاتَمُوتُنَّ إِلّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ؛8
و ابراهیم(ع) و یعقوب، پسران خود را به همان آیین سفارش كردند: ای پسران من، خداوند برای شما این دین را برگزید؛ پس البتّه نباید جز مسلمان بمیرید.»
از سوی دیگر بخش قابل توجّهی از آیات حكایت كننده داستان ابراهیم(ع) را مناجاتها و راز و نیازهای پرمحتوای ابراهیم(ع) با پروردگارش تشكیل میدهد، به طوری كه از میان حدود120 آیه مربوط به دعوت ابراهیم(ع)، حدود سی آیه، گفتوگوهای ابراهیم(ع) خلیل را با خداوند متعال بازگو میكند. از همین رو، حق تعالی او و پیروانش را اسوه امیدواران به خدا و روز قیامت معرفی می‌فرماید:
«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِیهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَاليَوْمَ الآخِرَ؛9
قطعاً برای شما در پیروی از آنان سرمشقی نیكوست؛ یعنی برای كسی كه به خدا و روز بازپسین امید میبندد.»
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره نحل، آیه 120.
2. سوره مریم، آیه 41.
3. سوره انبیاء، آیه 51.
4. سوره هود، آیه 75.
5. سوره انبیاء، آیه 56.
6. سوره بقره، آیه 127.
7. سوره انعام، آیه 79.
8. سوره بقره، آیه 132.
9. سوره احزاب، آیه 21
.
