معنای چشم‌چرانی
چشم‌چرانی در مقابل غضّ بصر و چشم‌پوشی, به معنای نگاه خیره و شهوت‌آلود به نامحرم است که با انگیزه لذّت‌طلبی جنسی انجام می‌شود. ما در روابط اجتماعی خود با دیگران چه جنس مخالف یا موافق به طور طبیعی با آنها ارتباط حضوری و کلامی داریم و به آنها نگاه می‌کنیم, نگاهی که به هیچ‌وجه در آن بحث تحریک شهوت و لذّت جنسی مطرح نیست, این نگاه‌ها داخل در مقوله چشم‌چرانی نیستند؛ ولی نگاه‌های ادامه‌داری که با انگیزه لذّت جنسی انجام می‌شود و به تحریک شدن غریزه و میل جنسی می‌انجامد, تحت عنوان چشم‌چرانی تعریف می‌شود.
در قرآن آمده است :  «به مؤمنین بگو چشم‌های خویش را بپوشانند.»
يَغُضّوا از مادّه «غَض» به معنی نگاه و صوت کوتاه می‌باشد و نقطه مقابل آن خیره نگاه كردن و صدا را بلند كردن است. منظور این است كه انسان به هنگام نگاه كردن معمولاً منطقه وسیعی را زیر نظر می‌گیرد ؛ هرگاه نامحرمی در حوزه دید قرار گرفت، چشم را چنان فرو گیرد كه آن نامحرم از منطقه دید مستقیم و عمیق او خارج شود, یعنی به او نگاه خیره نكند؛  امّا راه و چاه خود را نیز ببیند. درحدیثی كه ویژگی‌های رسول گرامی خدا(ص) را توصیف می‌کند، چنین آمده است: «وقتی كه خوشحال می‌شد چشمانش را به صورت نیمه بسته در می‌آورد.» مرحوم مجلسی این جمله را در «بحارالانوار» چنین تفسیر كرده است: پلك چشم را می‌شكست و سر را پایین می‌انداخت و چشم‌ها را نمی‌گشود. چنین می‌كرد تا از سبك‌سری و سرمستی به دور باشد.
پس غضّ بصر یعنی كم كردن نگاه و خیره نشدن.

چشم‌پوشی, وظیفه شرعی یک مسلمان
«قرآن کریم» غضّ بصر و چشم‌پوشی از نگاه به نامحرم را وظیفه مسلمانان اعلام کرده و به زن و مرد توصیه کرده است که مواظب چشمان خود باشند. قرآن کریم می‌فرماید: «به مؤمنان بگو چشمان خود را فرو بندند و دامن خود را حفظ كنند، این برای آنها پاكیزه‌تر است و خدا به آنچه می‌كنند، آگاه است.»1
و پس از آن فرمود : «به زنان با ایمان بگو چشمانشان را (از نامحرم) فرو بندند و دامن خود را حفظ كنند.»2 پس خواست قرآن، رعایت عفّت عمومی برای زن و مرد است و این كار وظیفه ضروری و واجب مؤمنان شمرده شده است.
نگاه كردن مرد به بدن زن نامحرم چه با قصد لذّت و چه بدون آن، حرام است و نگاه كردن به صورت و دست‌ها، اگر با قصد لذّت باشد، حرام است؛ بلكه احتیاط واجب آن است كه بدون قصد لذّت هم نگاه نكنند و نیز نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است. 3
در روان‌شناسی دینی نیز ارتباط نزدیكی میان نگهداری چشم از نامحرم و نگهداشتن دامان از آلودگی به زنا وجود دارد؛ امّا در مورد چرایی تقدّم غضّ بصر بر حفظ فرج، سيّد قطب می‌نویسد: حفظ فرج، پیامد طبیعی خواباندن چشم است و گامی است در استواری اراده و هوشیاری در حفاظت از افتادن در گناه و تسلّط بر خواهش‌های نفسانی. از این رو بین آن دو، در یك آیه جمع كرده تا نشان دهد یكی سبب و دیگری نتیجه آن است و هر دو گام‌هایی هستند پی‌در‌پی در صفحه دل و صحنه زندگی!4

بیماری چشم‌چرانی
از نظر روان‌شناسان و عالمان اخلاقی, چشم‌چرانی هنگامی که به صورت یک عادت مزمن در می‌آید, یک بیماری روانی تلقّی می‌شود و همان‌طوری كه بیماری سادیسم، نقطه مقابل بیماری مازوشیسم است، شهوت و بیماری چشم‌چرانی نیز نقطه مقابل بیماری خودنمایی است. خودنما فردی است كه خود را در معرض دید دیگران قرار می‌دهد و چشم‌چران كسی است كه ازتماشا و نگاه به دیگران لذّت می‌برد. خودنمایی در زن‌ها به نسبت بیشتری دیده می‌شود؛ در حالی‌كه بیماری چشم‌چرانی در مردها بیشتر رایج است. زن‌ها بیشتر از لمس لذّت می‌برند و مردها از نگاه و این مربوط به تفاوتی است که در آستانه تحریک آنها وجود دارد.

عوامل بروز بیماری چشم‌چرانی
1. محرومیّت جنسی: ویلهم اشتگل محرومیّت‌های جنسی را عامل این بیماری دانسته و می‌گوید: محرومیّت‌های جنسی باعث می‌شود كه (لی یبدو) در اعصاب چشم متمركز شود. با این تمركز، بستگی عصب چشم با اعصاب جنسی توسعه یافته و شخص، از چشم‌چرانی لذّت می‌برد و با دیدن اندام جنس مخالف، تحریك می‌شود.5
2. خود نمایی زنان: بیشترین عامل بروز این بیماری در مردان، حسّ خودنمایی در زنان است. مردان به طور طبیعی نسبت به زیبایی و اندام جنس مخالف حسّاسند و زنان بد یا بی‌حجاب با خودنمایی در عرصه جامعه این گرایش مردان را تحریک می‌نمایند. در تفاسیر شیعه و سنّی در توضیح «آیه 30 سوره نور», نقل كرده‌اند كه: روزی در هوای گرم مدینه، زن جوانی در حالی كه روسری خود را به پشت گردن انداخته و دور گردن و بناگوش او پیدا بود، از كوچه‌ای عبور می‌کرد. مرد جوانی از انصار، آن حالت را مشاهده كرد و چنان غرق تماشا شد كه از خود و اطرافش غافل گردید و به دنبال آن زن حركت کرد. تا اینكه صورتش به شیئی اصابت كرد و مجروح شد. هنگامی كه به خود آمد، خدمت پیامبر(ص) رفت و جریان را برای او بیان داشت. اینجا بود كه آیات سوره مباركه نور در مورد پوشش زنان نازل گردید.6
قرآن کریم برای رفع این معضل اجتماعی در آیات شریف سوره نور، از یك طرف مؤمنان اعمّ از زنان و مردان را مخاطب قرار داده و دستور می‌دهد كه نگاه‌های خود را كوتاه ساخته و به نامحرم خیره نشوند و از فساد و آلودگی دوری كنند و از سوی دیگر به خانم‌ها دستور می‌دهد پوشش مناسب را رعایت كرده و زیورآلات خود را آشكار نسازند تا حوادث نظیر حادثه‌ای كه آیه در ارتباط با آن نازل شده است، اتّفاق نیفتد و جوانان از خود بی‌خود نشده و دنبال زنان و دختران نامحرم راه نیفتند و امنیّت و آرامش خود و دیگران را خدشه‌دار نسازند.
در «سوره احزاب» نیز در جایی به خانم‌ها دستور می‌دهد: «در محاورات روزمرّه حالت عادی داشته و با ناز و كرشمه و طنّازی صحبت نكنید و در كوچه و خیابان با بدن‌های نیمه‌عریان و لباس‌های بدن‌نما، ظاهر نشوید.»7 چند آیه بعد می‌فرماید: «با چادر و مقنعه اندام خود را بپوشانید.»8 تمام این برنامه و تأكیدها برای آن است كه مردم، زن‌ها را به عنوان افراد عفیف و پاك‌دامن بشناسند و موجبات آزار و اذّیت آنان را فراهم نسازند9 و چشم طمع ندوزند10 و در نتیجه امنيّت و آرامش قشر خانم‌ها در سایه چادر و رعایت ضوابط شریعت و پوشش اسلامی، تأمین شود.
در ادامه قرآن كریم می‌فرماید که با این راه و روش، اگر بیماردلان هوس‌باز اصلاح نشدند و به آزار و اذّیت خانم‌ها ادامه داده و امنيّت و آرامش آنان را تهدید كردند، برخورد شدیدتری با آنان صورت خواهد گرفت: «اگر منافقان و بیماردلان شهوت‌پرست و كسانی كه در شهر، اضطراب و نگرانی به وجود می‌آورند، از اعمال زشت خود دست برندارند، تو را ای رسول! علیه ایشان می‌شورانیم. در آن صورت، مدّت كمی در مجاورت با تو در این شهر زندگی خواهند كرد و نابود خواهند شد.»11 تا آرامش و امنیّت در جامعه تأمین شود.
از مجموع مطالب یاد شده این نتیجه به دست می‌آید كه رعایت حجاب و پوشش اسلامی برای زنان و مردان مؤمن و مسلمان، تكلیف الهی است. رعایت آن، علاوه بر این كه موجب عمل به دستورات الهی می‌شود، شخصيّت فردی، اجتماعی و معنوی انسان محجوب و پاك‌دامن، سیر صعودی پیدا كرده و نردبان تعالی و تكامل را یكی پس از دیگری طی خواهد كرد و از سوی دیگر در تأمین بهداشت روحی و روانی، آرامش خانواده‌ها، صفا، نورانيّت و امنیّت در جامعه نقش بسزایی ایفا می‌کند. به امید روزی كه جوامع اسلامی و انسانی از تمام آلودگی‌ها تصفیه شوند و زمینه حضور زنان و دختران، بدون دغدغه و دلواپسی، در اجتماعات فراهم شود.

عامل غفلت و فراموشی
چشم‌چرانی یکی از مصادیق حبّ دنیا و عامل مهمّی برای بروز غفلت از یاد خدا و خود است. غفلت، همان چالش اساسی است که انسان در سر راه کمال و سعادت خود دارد و بیداری، اوّلین نیاز او برای حرکت در این مسیر است. چشم‌چرانی باعث می‌شود که انسان هر چه بیشتر به خواب رود و از بیداری و یاد خدا دور بماند.
حضرت علی(ع) درباره مواظبت و حفاظت از چشم‌ها فرمودند: «چیزی در بدن، کم‌سپاس‌تر از چشم نیست. خواسته‌اش را ندهید که شما را از یاد خدا باز می‌دارد.» 12
1. اوّلین گام انحراف عملی: چشم‌چرانی و نگاه به نامحرم, گذرگاه ورود به منجلاب انحرافات و فساد جنسی است. نگاه‌های آلوده، تخم شهوت را در دل بارور ساخته، صاحبش را به فتنه, انحراف و گناه مبتلا می‌کند.
حضرت امام صادق(ع) فرمودند: «چشم‌چرانی، تخم شهوت را در دل می‌کارد و چنین کاری برای نگاه‌کننده کافی است که منشأ فتنه گردد.»13
نگاه کردن به ناموس دیگران، خواست شیطان است. چشمی که تیرهای آلوده نگاه را به نامحرمان پرتاب می‌کند، محلّ کمین شیطان است. شیطان از کمان چشم‌های او ناموس دیگران را نشانه می‌گیرد.
پیامبر خدا(ص) فرمودند: «نگاه به نامحرم تیر زهرآلودی از تیرهای شیطانی است.»14
پس باید مراقب چشمان خویش باشیم تا شیطان از آن، برای تخریب ایمان ما و ناموس مردم استفاده نکند.
2. حسرت و اندوه طولانی: امام صادق(ع) می‌فرمایند: «چه بسا نگاه‌هایی که غصّه‌های طولانی را در پی دارد.» به این معنی که چشم ،قوی‌ترین ابزار حسّی است؛ یعنی میدان آستانه تحریک چشم از بقیّه حواس بیشتر است و بیشترین تحریکات حسّی را دریافت می‌کند و این دل است که بعد از نگاه، به کار می‌افتد؛ یعنی آنچه را دیده می‌بیند، دل طلب می‌کند و چون امکان رسیدن به آنچه دیده شده، فراهم نمی‌شود، افسردگی و رنجوری نصیب انسان می‌شود.
از فحوای حدیث رسول خدا(ص) که فرمودند: «همه چشم‌ها روز قیامت گریانند؛ جز سه چشم: چشمی که از ترس خدا بگرید، چشمی که از نامحرم فرونهاده شود، چشمی که در راه خدا (و پاسداری از کیان اسلام) شب زنده دار باشد.» 15 فهمیده می‌شود که علاوه بر حسرت دنیوی,  فرد چشم‌چران در آخرت از فرط حسرت و پشیمانی، چشمانی گریان خواهد داشت.
3. زنای چشم: اسلام برای پاك‌دامنی پیروان خویش حتّی نگاه ریبه و شنیدن سخنان نامحرم را نیز اگر از روی غرض باشد، ممنوع كرده است. این خود هشداری به‌جا و حساب شده است كه تماسّ نامشروع با نامحرمان را کنترل و محافظت می‌کند. البتّه رویارویی جدّی و ضروری و بدون هیچ‌گونه غرض، آن‌هم با حجاب كامل اسلامی و با رعایت ادب و سایر مسائل اخلاقی، اشكالی ندارد.
پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «در مورد رابطه نامشروع، برای هر عضوی از آدمی سهمی از زنا است؛ زنای چشم، نگاه كردن، زنای زبان، سخن گفتن و زنای گوش‌ها، شنیدن حرام است.»16
همچنین درباره شوخی كردن با نامحرم فرمودند: «هر كسی با زن نامحرمی شوخی كند برای هر كلمه‌ای كه با او در دنیا سخن گفته، هزار سال در جهنّم زندانی می‌شود.» 17
حضرت علی(ع) به نقل از «انجیل» می‌فرمایند: «در «تورات» نوشته شده زنا نكن؛ ولی من می‌گویم اگر حتّی با نظر شهوت‌آلود به كسی نگاه كنی همان وقت در دلت با او زنا كرده‌ای.»18و نیز می‌فرمایند: « نابینا بودن بهترازنگاه‌های نامشروع است.» پس فاصله بین نگاه و گناه اندك است.
4. به خطر افتادن امنیّت و سلامت جامعه: در واقع، نگاه‌های آلوده، مسموم و شهوت‌انگیز، آتش درون را شعله‌ور می‌سازد که فرآیند و محصولی جز فحشا، سیاهی دل، مشکلات و نارسایی‌هایی اجتماعی، نخواهد داشت. چشم‌چرانی، دام شیطانی، بذر شهوت و رویشگاه فسق و فجور است که دل را می‌لرزاند، آرامش و ثبات را سلب نموده و باعث هرج و مرج و فتنه و فساد در جامعه می‌شود.
بنابراین چشم‌چرانی، این تیر مسموم و زهرآلود شیطانی، اگر بدون قید و بند رها شود، یقیناً سلامت و امنیّت دو طرف را به خطر می‌اندازد، جوان و نوجوانی که به کوچه و خیابان راه می‌افتد اگر دستور اسلام را رعایت نکرده و نگاهش را کوتاه نکند و از طرف دیگر، کسانی که باید حجاب و پوشش اسلامی را رعایت کنند، رعایت نکنند، چشم جوان به صحنه‌های شهوت‌انگیز خواهد افتاد و نیروی قدرتمند شهوت به جوشش و غلیان آمده و تحریک خواهد شد. درچنین شرایط حسّاس و خطرناکی، این جوان، یا باید به عیّاشی، فساد و تجاوزگری روی آورد و به خواسته‌های قوّه شهوانی، جواب مثبت دهد و امنیّت خود و دیگران را به خطر اندازد یا با تخیّل و تصوّر، با حالت افسرده و پریشان، زندگی بیمارگونه خود را ادامه داده، آسایش و آرامش خانواده را برهم زند.
5. ایجاد نگرانی و اضطراب: آنچه از مجموع آیات، روایات و تجربیّات کارشناسان به دست می‌آید این است که چشم‌چرانی‌های هوس‌آلود و بدحجابی و بی‌حجابی زنان و دختران بی‌بند و بار، از جمله عوامل مؤثّر در ایجاد اضطراب، نگرانی افراد، خانواده‌ها، هرج و مرج و ناامنی در جامعه به حساب می‌آیند. به عکس اگر اصول و ارزش‌های اسلامی از جمله حجاب و پوشش اسلامی، رعایت شود، از چشم‌چرانی و نگاه‌های آلوده جلوگیری به عمل آید و اگر خانم‌ها در نشست و برخواست و صحبت‌ها و مکالمات روزمرّه، دستورات شرع مقدّس را رعایت کنند، یقیناً زمینه‌های فساد زدوده شده، دام‌های شیاطین برچیده خواهد شد و آرامش روحی و روانی برای افراد و خانواده‌ها، نظم، ثبات و امنیّت در جامعه پدید خواهد آمد. امام علی(ع) می‌فرمایند: «کسی که نگاهش را کاهش دهد، قلبش آرام می گیرد.» 19 و نعمتی بالاتر از آرامش قلب، وجود ندارد. این موهبت بزرگ اگر در اعضا و افراد جامعه، محقّق شده و تجلّی پیدا کند، جامعه نیز به تبع اعضا و افراد خود، دارای امنیّت و آرامش خواهد شد.
ز دست دیده و دل هر دو فریاد
که هر چه دیده بیند دل کند یاد
این همه آفت که به تن می رسد
از نظر تو به شکن می رسد
دیده فرو پوش چو دُر در صدف                 
تا نشوی تیر بلا را هدف
6. عذاب اخروی:  علاوه بر ابتلا به عواقب دنیوی، چشم ناپاک از عذاب و شکنجه الهی نیز بی‌نصیب نمی‌ماند.  رسول خدا (ص) فرمودند: «آنکه چشمانش را از نگاه به زن نامحرم پر کند، روز قیامت، خداوند چشمانش را با میخ‌های آتشین و از آتش پر کند تا وقتی که به حساب مردم رسیدگی کند. سپس امر می‌شود که او را به جهنّم ببرند.»20

ثمرات ترک عادت چشم‌چرانی
هریک از اعضای بدن مؤمن نسبت به عبادت پروردگار متعال وظیفه خاصّی بر عهده دارد که اگر به آن وظیفه عمل کند، ارزشمند است.
چشمی که به نگاه حرام آلوده نگردد، سبب برکات زیر می‌شود:
1. دیدن شگفتی‌ها: رسول خدا (ص) فرمودند:  «چشم‌هایتان را (از نامحرم) بپوشانید تا عجایب و شگفتی‌ها را ببینید.»21
2. راحتی قلب: امام علی (ع)فرمودند: «آنکه از نامحرم چشم خود را فرو نهد، قلبش را راحت کرده است.»22
3. نیک‌خویی: همچنین آن حضرت فرمودند:  «کسی که نگاه‌هایش کنترل شود، صفاتش نیکو گردد.»23
4. پاداش الهی: امام صادق (ع) فرمودند: «هرکسی زنی را ببیند و بلافاصله دیده‌اش را به آسمان بدوزد یا چشم فرو بندد، چشم باز نگرداند؛ مگر اینکه خداوند حوریان بهشتی را به عقد او در آورد.» 24
5. چشیدن شیرینی ایمان: پیامبر خدا(ص) فرمودند: «نگاه به نامحرم تیر زهرآلودی از تیرهای شیطان است و هر کس آن را از ترس خدا ترک کند، خداوند چنان ایمانی به او عطا کند که شیرینی‌اش را در دل خویش احساس کند.» 25
6. بروز صفت شجاعت: «شجاع‌ترین مردم کسی است که بر خواهش نفسانی‌اش چیره شود.» 26

معالجه خوی زشت چشم‌چرانی
قرآن مجید حضرت یوسف(ع) را به عنوان قهرمان میدان عفاف مطرح می‌کند تا جوانان مسلمان كه در پی قهرمان‌یابی و الگوپذیری هستند، از یوسف(ع) كه شجاع‌ترین مرد روزگار خود در مخالفت با هوای نفس و شیطان بود، پیروی كنند.
نكته شایان توجّه در داستان حضرت یوسف(ع) استمداد از خدای سبحان و پناه بردن به قدرت سرمدی اوست كه هیچ چیز جز ایمان به پروردگار نمی‌تواند جلوی نفس سركش و غریزه نیرومند شهوت را بگیرد.
از امیرمؤمنان علی(ع) سؤال كردند: به كمك چه چیزی می‌توان چشم از نامحرم پوشید؟ پاسخ دادند: «با خاموش كردن آتش شهوت، زیر نظر قدرتمندی كه بر مخفیگاهت آگاه است.»27
نكته ظریف دیگری كه در مسئله ناموس نهفته است و روایات نیز آن را تأیید كرده‌اند، این است كه از هر دستی بدهی به همان دست پس می‌گیری؛ چنان‌كه فرموده‌اند: «آن‌طور كه جزا دهی، جزا بینی.»28
امام صادق(ع) فرمودند: «در زمان حضرت موسی(ع) مردی با زنی زنا كرد. وقتی به خانه خویش آمد، مردی را با زن خود دید. آن مرد را نزد حضرت موسی(ع) آورد و از او شكایت كرد. در آن لحظه جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و گفت: «هركس به ناموس دیگران تجاوز كند به ناموسش تجاوز كنند.» حضرت موسی به آن دو فرمود: با عفّت باشید تا ناموستان محفوظ بماند.»29
بنابراین، مؤمن با غیرت، هرگز به ناموس دیگران نگاه حرام نمی‌کند؛ زیرا نمی‌خواهد كسی به ناموسش نظر بد داشته باشد.
هركه باشد نظرش در پی ناموس كسان
پی ناموس وی افتد نظر بوالهوسان
شخصی از امام صادق(ع) پرسید: آیا نگاه كردن به پشت سر زن‌هایی كه عبور می‌كنند، جایز است؟ حضرت پاسخ دادند: «اگر به ناموس شما این‌گونه نگاه كنند، خشنود می‌شوید؟!» آنگاه فرمود: «برای مردم همان را بخواهید كه برای خود می‌خواهید.»30
یكی دیگر از راه‌های پیشگیری از انحراف این است كه مؤمن با نامحرم در جای خلوت اجتماع نكند؛ زیرا دور از چشم مردم، زمینه لغزش و انحراف فراوان است.
پیامبر (ص) فرمودند: «آنكه به خدا و روز جزا ایمان دارد، نباید در جایی بخوابد كه صدای نفس زن نامحرم شنیده می‌شود.»31
اگر مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی باشند كه كسی در آنجا نباشد، در حالی كه دیگری هم نتواند وارد شود، چنان‌چه بترسند كه به حرام بیفتند، باید از آنجا بیرون بروند.32
امیرمؤمنان علی(ع) فرمودند: «هیچ مردی با زنی(نامحرم) خلوت نكند. اگر مردی با زن بیگانه‌ای خلوت كند، سومی آن دو شیطان است.»33
امیرمؤمنان علی(ع) برای گریز از خطر آلوده شدن و رهایی از دام شیطان هنگام رو به رو شدن با نامحرم، این‌گونه رهنمود می‌دهند:
«اگر یكی از شما زنی را دید و خوشش آمد، چشم از او برداشته، نزد همسر خود رود كه آنچه او دیده است، همسرش نیز دارد و مواظب باشد كه شیطان را بر دل خویش راه ندهد و آنكه متأهّل نیست، دو ركعت نماز بخواند و خدا را زیاد سپاس گوید و صلوات بر پیامبر و خاندانش فرستد. آنگاه از فضل خدا بخواهد و خدا نیز با رحمت خویش او را از راه مباح، بی‌نیاز می‌گرداند.»34
به امید آنكه با یاری خداوند، تمام اعضای خویش را از آلوده شدن حفظ كنیم و عفّت و پاك‌دامنی بر جامعه اسلامی سایه‌گستر باشد. ان‌شاء الله.

سیّدمصطفی علم‌خواه

پی‌نوشت‌ها:
1. سوره نور، آیه 30.
2. سوره نور، آیه 31.
3. «رساله حضرت امام خمینی (قدس سرّه)»، مسئله 2440، انتشارات اسلامی.
4. فی خلال القرآن، ج 4، ص 2512.
5.  «اصول روانكاوی فروید»، صص 257 ـ 259.
6. ر.ك: تفسیر صافی، ج3، ص 430؛ «الدرّ المنثور»، ج5، ص 40؛ كافی، ج5، ص 521.
7. برداشت از آیه 32 و 33 سوره احزاب.
8. سوره احزاب، آیه 59: ترجمه آزاد.
9. برداشت از آیه 59 سوره احزاب.
10. سوره احزاب، آیه 32.
11. سوره احزاب، آیه 60.
12. «بحارالانوار»، ج 101، ص 35.
13. «روضه المتقین»، ج 9،ص 434.
14. «بحارالانوار»، ج 104، ص 38.
15. همان، ج 101، ص 35.
16. «مستدرك الوسائل»، ج 14، ص 269.
17. «ثواب الاعمال»، ص 334.
18. انجیل متی ، 5 / 27 / 28
19. «غررالحكم و درر الكلم»، ج 5، ص 449.
20. «ثواب الاعمال»، ص 338.
21. «بحارالانوار»، ج 101، ص 41.
22. «شرح غررالحكم»، آمدی،ج 5، ص 449.
23. «میزان الحكمه»، ج 10، ص 7.
24. «بحارالانوار»، ج 101، ص 37.
25. «بحارالانوار»، ج 101، ص 38.
26. «نهج الفصاحه»، پاینده، حدیث 299، ص 58.
27. «بحارالانوار»، ج 101، ص 411.
28. «فروع كافی»، ج 5، ص 553.
29. همان.
30. «مستدرك الوسائل»، ج 2، ص 555.
31. «بحارالانوار»، ج 101، ص 50.
32. «رساله توضیح المسائل امام خمینی(ره)»، مسأله 2452.
33. «مستدرك الوسائل»، ج 14، ص 265.
34. «تفسیر نورالثقلین»، ج 3، ص 586.